De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer is het startpunt van de wandeling het begin van de Kruisvaart.

De Kruisvaart komt bij Station Utrecht Vaartsche Rijn uit in een van de oudste kanalen van Nederland, de Vaartsche Rijn. De gietijzeren Jeremiebrug die hier sinds 1912 over de Kruisvaart lag moest verdwijnen omdat voor de bouw van dit treinstation het hele tracé werd verbreed en aangepast. De ophaalbrug werd in 2011 vervangen door een vaste brug met dezelfde naam en de oorspronkelijke Jeremiebrug werd verplaatst naar het Maximapark waar hij over de Alendorperwetering ligt. Ook het schip De Oude Buis, gebouwd voor het vervoer van bulkgoederen zoals zand en grind, maar al decennia in gebruik als sociëteit bij de Utrechtse zeilvereniging Histos, moest weg en ligt nu iets verderop in de Kruisvaart, ter hoogte van de Bleekstraat.

De Kruisvaart – voorheen ook wel bekend als de Bloemgracht – is het enige kanaal dat nog is overgebleven van een stelsel van kanalen, de moesgrachten, die in de 17e eeuw werden aangelegd ten westen van de stadsbuitengracht in een gebied dat de Stadsvrijheid heette. Deze moesgrachten dienden voor een goede afwatering van dit vruchtbare tuinbouwgebied en het vervoer van de geproduceerde groenten en fruit naar de Utrechtse binnenstad. De Kruisvaart liep in de 17e eeuw helemaal door tot aan de Leidsevaart, onderdeel van de huidige Leidse Rijn. Het noordelijke deel werd echter gaandeweg gedempt waardoor de Kruisvaart anno 2022 nog slechts een doodlopend kanaal is.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Bij de bocht in de Vondellaan, waar in vroeger tijden ook een van de moesgrachten liep, vinden we een halfcirkelvormig gedeelte van de bebouwing en de straat heet hier Raadwijk. In de 17e eeuw was hier een pannenbakkerij maar in de 18e eeuw bouwde de toenmalige eigenaar hier een villa met de naam Raadwijk. Het blokvormige huis met een rondom doorlopend dak was met een tussenvleugel verbonden met het erachter gelegen bedrijfspand. In 1899 werd de villa met bedrijfspanden gekocht door de familie van Rennes, die er de machinefabriek Drakenburgh naar toe bracht, die tot dan bij het middeleeuwse huis Drakenburgh had gestaan. In 1937 werd het huis en de fabrieksgebouwen, voor zover die er nog waren,  gesloopt om ruimte maken voor de verbreding van de spoorlijn en de bouw van huizen in de bocht van de Vondellaan. Alleen de naam van de straat herinnert  nog aan de villa.

De naam Kruisvaart is trouwens ietwat verwarrend omdat deze naam ook gebruikt werd voor een van de dwarsgrachten die ter hoogte van de huidige Mariaplaats op de Stadsbuitengracht, de Keulse Vaart, nu Catharijnesingel, uitkwam. Deze gracht wordt in andere beschrijvingen om voor de hand liggende redenen ook de Mariagracht genoemd.  Bij de Kruisvaart vinden we in het parkje bij de Hubert Pootstraat de Hefbrug. Deze brug werd zo rond het einde van de jaren ‘20 van de vorige eeuw gebouwd over de Kruisvaart om een aftakking van de nabij gelegen spoorlijnen mogelijk te maken naar de nieuwe groenteveiling. Deze was hier in 1928 gebouwd naar een ontwerp van J.I. Planjer.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Van deze veiling, die in 1970 verhuisde naar elders, resteert nu alleen nog de monumentale voorhal en is nu sporthal De Halter. De spoorlijn was toen ook al afgebroken omdat er geen groente en fruit meer vervoerd hoefde te worden van en naar de groenteveiling en alleen de hefbrug zelf herinnert nog aan deze periode en is een gemeentelijk monument.  Met de nieuwbouw op komst in het gebied tussen de Kruisvaart en de spoorlijnen zijn er ook plannen gemaakt voor een park, het Ringpark Dichterswijk, dat de Kruisvaart en het Merwedekanaal met elkaar verbindt via de Jekerstraat en de Veilinghaven. Wellicht kan in dit plan voor de hefbrug die nu in opgetrokken positie al jaren staat weg te roesten in het plantsoen bij de Hubert Pootstraat een nieuwe toekomst gevonden worden.

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht

De historische vereniging Oud-Utrecht is opgericht in 1923 en wil de kennis van en belangstelling voor Utrechtse geschiedenis, archeologie en monumenten stimuleren en waken over het behoud van het lokale en regionale erfgoed.

Meld je aan voor onze dagelijkse nieuwsbrief!

De nieuwe editie van de DUIC krant is uit en ligt verspreid door de hele stad. Lees hem hier of haal het op in de stad.

Lees de laatste editie hier »